Trong đó, khu vực vùng biển Vũng Tàu – thôn Châu Thuận Biển, xã Bình Châu là một trong những nơi tập trung nhiều giá trị tiềm năng rất cần được bảo tồn và phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Khu vực thôn Phú Quý và thôn Châu Thuận Biển là “bảo tàng tự nhiên” về hoạt động núi lửa biển, một trong những bãi biển đạt nhiều tiêu chí của thế giới.
Di tích cư trú và mai táng của người Sa Huỳnh được phát hiện ở vùng biển này có niên đại khoảng 3.500 năm trước. Cùng đó, các di tích văn hóa – lịch sử gắn với nghề đi biển vẫn còn được duy trì, trùng tu tôn tạo.
Người dân nơi đây vẫn tổ chức các hoạt động sinh hoạt tín ngưỡng được truyền thừa từ văn hóa Sa Huỳnh – Chăm Pa và Đại Việt như: lễ hội cầu ngư, lễ hội đua thuyền tứ linh; tục thờ cúng các Ông, thờ mẫu,…
Theo các tư liệu nghiên cứu, hơn 10 triệu năm trước, mảnh đất Bình Châu đã chứng kiến những biến động địa chất dữ dội. Dòng dung nham núi lửa phun trào, mảng lục địa và hải đảo đứt gãy, xô đẩy nhau tạo nên các đảo, núi non, gành đá, hang động, đồi cát, bãi biển… với thảm thực vật và hệ sinh thái biển đặc trưng.
Những ngọn núi lửa đã tắt nhưng dòng thời gian vẫn chảy. Từ nơi đây, một hơi thở văn hóa hình thành, đó là văn hóa Sa Huỳnh. Cư dân cổ Sa Huỳnh đã cư trú trên đất Bình Châu hơn 3.000 năm trước.
Biển – biển đã thấm sâu vào máu thịt của người Sa Huỳnh. Từ những năm 1977 đến nay, trong các di tích khảo cổ văn hóa Sa Huỳnh tại gò ông Đảnh, gò ông Sáo, trảng Quỳnh (thôn Châu Me), các nhà nghiên cứu đã tìm thấy nhiều di vật mũi tên đồng, mũi lao bằng đồng, lưỡi câu đồng, câu cá bằng xương, chất liệu đồ gốm pha vỏ nhuyễn thể và cát, hoa văn gốm trang trí hình sóng biển, đồ trang sức từ vỏ ốc,….
Những bằng chứng khảo cổ học cho thấy người Sa Huỳnh có điều kiện tiến ra biển đánh bắt hải sản hay giao lưu với những miền đất xa xôi hơn. Dòng sinh khí và truyền thống văn hóa Sa Huỳnh đã được truyền thừa, tiếp biến đến thời kỳ Chăm Pa và Đại Việt.
Trải qua bao biến thiên lịch sử, hơi thở văn hóa Sa Huỳnh vẫn còn nguyên vẹn trong cộng đồng Bình Châu ngày nay. Vạn chài vẫn nô nức tàu thuyền đầy ắp cá tôm, làng mạc thôn xóm yên bình với những cánh đồng khoai sắn, sông ngòi mải miết chở nặng phù sa, thương thuyền sôi nổi tấp nập ra vào cửa, những ngư dân ngày đêm vươn khơi bám biển làm nên diện mạo mới cho Bình Châu hôm nay.
Đến với Bình Châu, du khách còn được hòa cùng không gian thiên nhiên kỳ bí và văn hóa sống động. Hoạt động núi lửa có niên đại khoảng 10 – 11,5 triệu năm đã mang tới cho nơi đây những thắng cảnh tuyệt tác. Mũi BaTagan, cửa Sa Kỳ nổi tiếng trên bản đồ hàng hải quốc tế, là nơi chào đón các thương thuyền của con đường tơ lụa trên biển từ vùng Hàng Châu (Trung Hoa) đi xuống vùng biển Đông để trao đổi hàng hóa, lấy nước ngọt rồi tiếp tục xuôi về phía Nam, cũng như đón thương thuyền theo hướng ngược lại.
Trên hành trình đó, có những chuyến tàu bị chìm đắm và ở lại đây hàng trăm năm. Xác tàu và vô số di vật đã được tìm thấy tại bãi biển Vũng Tàu. Các chuyên gia khảo cổ cho rằng nơi đây có thể ví như nghĩa địa tàu đắm hiếm có trên thế giới. Trong phạm vi 24 km2 quanh vùng biển Vũng Tàu có dấu vết của 8 con tàu cổ đắm. Trong đó, con tàu cổ nhất được khai quật là tàu Bình Châu 1 chở hơn 4.900 hiện vật gốm sứ có niên đại vào Thế kỷ XIII.
Du khách có thể tìm hiểu, chạm vào “linh hồn” những con tàu đắm tại làng cổ vật, nơi nhà nhà đều sưu tầm, trưng bày gốm sứ tàu đắm. Từ việc phát hiện, sưu tầm hiện vật tàu đắm ở vùng biển Vũng Tàu, người dân đã nhận thức sâu sắc về giá trị lịch sử – văn hóa của vùng đất Bình Châu đối với con đường giao thương hàng hải trong quá khứ.
Từ lâu, người dân làng cổ vật tàu đắm nói riêng và người dân Bình Châu đã thực hiện sứ mệnh bảo tồn, phát huy giá trị các con tàu cổ đắm để ngày nay, làng cổ vật biến thành điểm tham quan hấp dẫn du khách. Dấu vết tàu đắm còn đầy bí ẩn với những xác tàu tại vùng biển Vũng Tàu đang chờ du khách khám phá. Tại Gành Tre, hàng trăm ngàn mảnh vỡ còn nằm xen vào bãi cát san hô. Thậm chí, khi di chuyển ra thắng cảnh Hòn Nhàn, du khách có thể vừa ngắm rạn san hô vừa truy tìm mảnh gốm vỡ quanh đây.
Tạm rời khỏi câu chuyện của nhưng con tàu đắm, du khách còn được chiêm ngưỡng, trải nghiệm nhiều kỳ tác thiên nhiên khác như: đắm mình trong họng núi lửa cổ Ba Làng An, thăm gành đá đỏ, hang Yến, gành lá Ngái, An Hải sa bàn; massage bằng sóng biển trên thềm biển mài mòn của Bãi Trà Giang… Chưa hết, du khách có thể ngắm bình minh trên bãi biển Bình Châu quyến rũ dài hơn 14 km, ngắm làng mạc xưa cổ với những công trình xây bằng đá tổ ong độc đáo. Sản phẩm đá ong cũng là màu sắc địa văn hóa đặc trưng cho vùng đất Bình Châu. Hàng rào, giếng nước, nhà cửa, chuồng trại, nơi trú bão, thậm chí là công trình tâm linh cũng được dựng xây từ đá tổ ong có tuổi hàng triệu năm.
Trên nền địa chất núi lửa biển, dòng chảy văn hóa Sa Huỳnh – Chăm Pa – Đại Việt len lỏi trong từng ngóc ngách, biểu hiện bằng nhiều sắc thái khác nhau, vô cùng đa dạng, sôi động. Rộng khắp mảng đồi núi của bán đảo Batangan là đất đỏ bazan, nơi người dân Bình Châu sản xuất nông – lâm nghiệp, lập nên làng xóm, vạn chài.
Nền đất đỏ bazan cũng giúp nơi đây có được các sản vật mang bản sắc địa phương, làm nên văn hóa ẩm thực rất riêng. Nông sản và hải sản Bình Châu được kết hợp tuyệt vời trong các món ăn cho thực khách phương xa. Các sản vật ấy còn được hiện ra chân thực, thú vị tại chợ Bờ Đắp Bình Châu.
Đã bao đời trôi qua, chợ Bờ Đắp không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa mà còn là nơi sinh hoạt văn hóa không thể thiếu của người dân. Họ nô nức chào mời khách quen lúc đông người nhộn nhịp, họ tranh thủ chuyện trò, giúp đỡ nhau khi vắng khách. Chợ Bờ Đắp là nơi gói ghém, lột tả một phần bản sắc văn hóa Bình Châu.
Biển quan trọng như thế nào trong đời sống của cư dân cổ Sa Huỳnh thì biển cũng đóng vai trò tương tự trong thời kỳ văn hóa Chăm Pa và người Việt tại Bình Châu. Tập tục đi biển, giao thương cũng như việc tương tác giữa biển và đồng bằng đã để lại cho Bình Châu những nét văn hóa dân gian biển đảo đậm màu bản địa, với tín ngưỡng thờ ngư thần và lễ hội cầu ngư, đua thuyền… Tài nguyên văn hóa nơi đây còn hiện hữu ở các di tích lịch sử với mật độ dày đặc hệ thống địa đạo mà điển hình là di tích lịch sử quốc gia Địa đạo Đám Toái, địa đạo ở Gành Cả…
Bình Châu có đặc điểm địa chất gắn liền với đảo Lý Sơn và các khu vực lân cận qua hàng chục triệu năm. Nhiều tầng văn hóa chồng lên nền địa chất ấy hàng ngàn năm đã được minh chứng qua dòng lịch sử nhiều biến động. Hơi thở văn hóa vùng đất Bình Châu được bắt đầu bởi cư dân tiền sử Sa Huỳnh, rồi được tiếp nối đến thời Chăm Pa và Đại Việt ngày nay. Không gian sinh tồn của người Sa Huỳnh nối liền với vùng ven biển Bình Châu ra đảo Lý Sơn cũng có cùng niên đại với các điểm khảo cổ văn hóa Sa Huỳnh rộng khắp trong tỉnh Quảng Ngãi. Du khách đến với vùng đất Bình Châu cũng là đến với một phần không gian văn hóa Sa Huỳnh.
Trở về sau chuyến du lịch Bình Châu, chị Hoài Phương ở Hà Nội cho biết: Hiếm có nơi nào mang lại cho du khách loại hình du lịch biển đảo hấp dẫn, độc đáo gắn liền với địa chất núi lửa biển, văn hóa tiền sử và nghĩa địa tàu đắm như Bình Châu. Chúng tôi tin du lịch cộng đồng Bình Châu sẽ chuyển mình phát triển. Người dân Bình Châu – chủ nhân vùng đất thiêng cổ cũng sẽ là chủ thể nâng tầm giá trị di sản Bình Châu.
Ông Nguyễn Tiến Dũng – Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Quảng Ngãi cho biết: Sở VH-TT&DL phối hợp chính quyền địa phương xây dựng mô hình quảng bá du lịch cộng đồng gắn với di chỉ Văn hóa Sa Huỳnh tại xã Bình Châu. Người dân là chủ thể trực tiếp tham gia mô hình, dần dần tiến tới phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương, phát triển kinh tế từ du lịch. Tin rằng, thời gian tới, du lịch cộng đồng Bình Châu sẽ chuyển mình phát triển xứng tầm với những tiềm năng thế mạnh riêng có.